سیستم ایمنی بدن از سلول های خاص ، پروتئین ها ، بافت ها و اندام ها تشکیل شده است که هر روز از مردم در برابر میکروب ها و میکروارگانیسم ها دفاع می کند. در بیشتر موارد ، سیستم ایمنی بدن برای حفظ سلامت افراد و جلوگیری از عفونت ها کار بزرگی انجام می دهد. اما بعضی اوقات مشکلات سیستم ایمنی بدن می تواند منجر به بیماری و عفونت شود.
درباره سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن، دفاع از بدن در برابر ارگانیسم های عفونی و مهاجمان دیگر است. سیستم ایمنی از طریق یک سری مراحل به نام پاسخ ایمنی ، به ارگانیسم ها و موادی حمله می کند که به سیستم های بدن حمله می کنند و باعث بیماری می شوند.
سیستم ایمنی بدن از شبکه ای از سلول ها ، بافت ها و اندام هایی تشکیل شده است که برای محافظت از بدن با هم کار می کنند. یکی از سلولهای مهم درگیر، سلولهای سفید خون است که به آن گلبول سفید خون (لکوسیت) نیز می گویند ، که در دو نوع اساسی وجود دارد که برای جستجو و از بین بردن موجودات یا مواد ایجاد کننده بیماری ترکیب می شوند.
گلبول های سفید خون در بسیاری از نقاط بدن از جمله تیموس (نام غده ای در بدن هر انسان است که جزو دستگاه ایمنی محسوب می شود) ، طحال و مغز استخوان تولید و یا ذخیره می شوند. به همین دلیل به آنها اندام لنفاوی گفته می شود. همچنین تعداد زیادی بافت لنفوئیدی (این بافت با دستگاه لنفاوی همراهی دارد و در کارکردهای ایمنی دخیل است و از بدن در مقابل عفونتها دفاع می کند) به عنوان غدد لنفاوی در بدن وجود دارد که در درجه اول ، گلبول های سفید خون را در خود جای داده است.
گلبول های سفید خون از طریق رگ های لنفاوی و رگ های خونی از طریق بدن بین اندام ها و غدد گردش می کنند. به این ترتیب ، سیستم ایمنی بدن به صورت هماهنگ عمل می کند تا بر روی میکروب ها یا موادی که ممکن است مشکل ایجاد کنند ، بدن را کنترل کند.
دو نوع اساسی گلبول سفید خون (لکوسیت ها) عبارتند از:
- فاگوسیت ها: بیگانهخوارها یا ذرهخوارها سلولهایی هستند که بخشی از دستگاه ایمنی بدن را تشکیل میدهند. این سلولها توانایی بیگانهخواری دارند؛ یعنی میتوانند پاتوژنها یا سایر سلولها و مولکولهای بیگانه، و نیز اجزای سلولی فرسوده را بلعیده و سپس هضم کرده و از بین ببرند. بیگانهخوارها در عفونتها و پاسخ التهابی بدن نقش اساسی دارند.
- لنفوسیت ها ، سلول هایی که بدن را قادر می سازد مهاجمان قبلی را به خاطر بسپارد و آنها را بشناسد و به بدن کمک کند آنها را نابود کند.
تعدادی از سلولهای مختلف فاگوسیت محسوب می شوند. شایع ترین نوع آنها، نوتروفیل است که در درجه اول با باکتری ها مبارزه می کند. انواع دیگر فاگوسیت ها وظایف خاص خود را دارند تا مطمئن شوند بدن به درستی به نوع خاصی از مهاجم پاسخ می دهد.
دو نوع لنفوسیت ها، لنفوسیت های B و لنفوسیت های T هستند. لنفوسیت ها در مغز استخوان ساخته می شوند و آنها را به غده تیموس می رسانند.
لنفوسیت های B و لنفوسیت های T دارای عملکردهای جداگانه ای هستند: لنفوسیت های B مانند سیستم اطلاعاتی نظامی بدن و به دنبال اهداف خود هستند. سلول های T مانند سربازان هستند و مهاجمین را که سیستم اطلاعاتی شناسایی میکند را از بین می برد.
سیستم ایمنی بدن چگونه کار میکند:
هنگامی که آنتی ژن ها (مواد خارجی که به بدن حمله می کنند) تشخیص داده شوند ، چندین نوع سلول با هم کار می کنند تا آنها را شناسایی و به آن پاسخ دهند. این سلول ها، لنفوسیت های B را تولید می کنند تا آنتی بادی ها را تولید کنند. آنتی بادی ها یا پادتن ها، پروتئین های خاصی هستند که روی آنتی ژن های خاصی قفل می شوند.
پس از تولید ، این آنتی بادی ها در بدن شخص باقی می مانند ، به گونه ای که اگر سیستم ایمنی بدن وی دوباره به آنتی ژن برخورد کند ، آنتی بادی ها موجود به آنها حملهور شود و آنها را بیزیان سازد. بنابراین اگر کسی به یک بیماری خاص مانند آبله مرغان مبتلا شود ، آن شخص معمولاً دیگر دچار آبله مرغان نمی شود.
اگرچه آنتی بادی ها می توانند یک آنتی ژن را تشخیص دهند و روی آن قفل شوند ، اما آنها قادر به از بین بردن آن، بدون کمک لنفوسیت های T نیستند. بعضی از سلولهای T در واقع “سلولهای کشنده” نامیده می شوند. سلول های T نیز در کمک به سیگنال دادن به سلول های دیگر (مانند فاگوسیت ها) در انجام وظایف خود نقش دارند.
آنتی بادی ها همچنین می توانند سموم (مواد سمی یا آسیب رسان) موجود در ارگانیسم های مختلف را خنثی کنند. سرانجام ، آنتی بادی ها می توانند گروهی از پروتئین ها به نام مکمل را فعال کنند که بخشی از سیستم ایمنی بدن نیز هستند. مکمل در از بین بردن باکتریها ، ویروس ها یا سلولهای آلوده کمک می کند.
تمام این سلول های تخصصی و بخش هایی از سیستم ایمنی بدن، در برابر بیماری ها از بدن محافظت می کنند. در واقع این حفاظت از بدن نامیده می شود.
سیستم ایمنی هر کس متفاوت است. به نظر می رسد بعضی از افراد هرگز به عفونت مبتلا نمی شوند ، در حالی که به نظر می رسد برخی دیگر همیشه مریض هستند. با بزرگتر شدن افراد ، با برخورد بیشتر و بیشتر سیستم ایمنی با میکروب ها ، معمولاً از میکروب های بیشتری در امان می مانند. به همین دلیل است که بزرگسالان و نوجوانان نسبت به بچه ها کمتر دچار سرماخوردگی می شوند. بدن آنها آموخته است که بسیاری از ویروس های ایجاد سرماخوردگی را بشناسد و بلافاصله به آنها حمله کند.
مشکلات سیستم ایمنی
اختلالات سیستم ایمنی بدن در چهار دسته اصلی قرار می گیرد:
- اختلالات نقص ایمنی (اولیه یا اکتسابی)
- اختلالات خود ایمنی (که در آن سیستم ایمنی بدن به عنوان ماده خارجی به بافت خود حمله می کند)
- اختلالات آلرژیک (که سیستم ایمنی بدن در پاسخ به آنتی ژن بیش از حد واکنش نشان می دهد)
- سرطان های سیستم ایمنی بدن
- اختلالات نقص ایمنی
نقص ایمنی وقتی اتفاق می افتد که بخشی از سیستم ایمنی بدن به طور کامل از دست رفته یا به درستی کار نکند. برخی از افراد با نقص ایمنی (شناخته شده به عنوان نقص ایمنی اولیه) به دنیا آمده اند و علائم این اختلال ممکن است تا اواخر زندگی ظاهر نشود. نقص ایمنی نیز می تواند از طریق عفونت و یا توسط داروها تولید شود (این موارد بعضا نقص ایمنی ثانویه نامیده می شوند).
نقص ایمنی می تواند بر لنفوسیت های B ، لنفوسیت های T یا فاگوسیت ها اثر بگذارد. نمونه هایی از نقص ایمنی اولیه که می تواند کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهد عبارتند از:
نقص ایمنی ترکیبی شدید SCID: یک اختلال جدی در سیستم ایمنی بدن است که به دلیل کمبود لنفوسیت های B و T وجود دارد و این امر باعث می شود مبارزه با عفونت ها تقریبا غیرممکن شود.
سندرم DiGeorge (دیسپلازی تیروئید) ، یک نقص هنگام تولد است که در آن بچه ها بدون غده تیموس متولد می شوند. غده تیموس جایی است که لنفوسیتهای T به طور عادی بالغ می شوند.
سندرم چدیاک-هیگاشی و بیماری گرانولوماتوز مزمن CGD هر دو ناتوانی از نوتروفیل ها در عملکرد عادی به عنوان فاگوسیت ها را شامل می شوند.
نقص ایمنی اکتسابی (یا ثانویه) معمولاً بعد از ابتلا به بیماری در فرد ایجاد می شود ، اگرچه این بیماری همچنین می تواند نتیجه سوء تغذیه ، سوختگی یا سایر مشکلات پزشکی باشد. برخی از داروهای خاص همچنین می توانند مشکلاتی در عملکرد سیستم ایمنی بدن ایجاد کنند.
نقص ایمنی اکتسابی (ثانویه) شامل موارد زیر است:
بیماریHIV / ایدز: نوعی بیماری است که سیستم ایمنی بدن را به آرامی و مداوم از بین می برد. این ویروس انواع خاصی از لنفوسیت ها به نام سلول های T-helper را از بین می برد. بدون سلول های T-helper ، سیستم ایمنی بدن قادر به دفاع از بدن در برابر ارگانیسم هایی که می تواند در افرادی که به بیماری ایدز مبتلا هستند و عفونت های خطرناک ایجاد کند نیست. نوزادان می توانند عفونت HIV را از مادران خود در رحم ، در طی مراحل تولد یا در دوران شیردهی دریافت کنند. افراد می توانند با داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با فرد آلوده یا به اشتراک گذاشتن سوزن های آلوده به مواد مخدر ، استروئید یا خال کوبی ، به عفونت HIV مبتلا شوند.
نقص ایمنی ناشی از داروها: برخی داروها سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند. به عنوان مثال یکی از اشکالات درمان در شیمی درمانی برای سرطان این است که نه تنها به سلولهای سرطانی حمله می کند بلکه سلولهای سالم با رشد سریع از جمله سلولهای موجود در مغز استخوان و سایر قسمتهای سیستم ایمنی بدن را نیز مورد حمله قرار می دهد.
علاوه بر این ، افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی یا کسانی که پیوند عضو داشته اند ممکن است نیاز به مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی داشته باشند ، این هم می تواند توانایی سیستم ایمنی بدن را در مبارزه با عفونت ها کاهش دهد و هم می تواند باعث نقص ایمنی ثانویه شود.
- اختلالات خود ایمنی
در اختلالات خود ایمنی ، سیستم ایمنی بدن به اشتباه حمله به بافت های سالم بدن را انجام می دهد.
بیماریهای خود ایمنی شامل موارد زیر است:
لوپوس: یک بیماری خود ایمنی مزمن است که می تواند ارگانهای متعددی بخصوص پوست، مفاصل، خون،کلیه ها و سیستم عصبی مرکزی را در بدن درگیر کند. منظور از “مزمن بودن ” این است که بیماری می تواند برای یک مدت طولانی باقی بماند. منظوراز “خودایمنی ،”وجود اختلالی است در سیستم ایمنی که در آن سیستم ایمنی بجای محافظت از بدن در مقابل ویروس و میکروب، به بافت های خود بیمار حمله می کند.
آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان: بیماری که در آن سیستم ایمنی بدن اشتباها به برخی از اعضای بدن (مانند مفاصل زانو ، دست و پا) که به عنوان بافت خارجی می شناسد حمله می کند. آرتریت ایدیوپاتیک یک نوع اختلال خود ایمنی ( اتو ایمیون) است. به طور طبیعی، دستگاه ایمنی بدن علیه مواد خارجی و بیگانه واکنش نشان می دهد از جمله در برابر باکتری ها و ویروس ها. در بیماری آرتریت ایدیوپاتیک دستگاه ایمنی بدن به سلول ها و بافت های سالم حمله ور می شود. نتیجه ی این اتفاق ایجاد التهاب است که خود را با قرمزی ، گرما و درد و تورم نشان می دهد.
اسکلرودرما: یک بیماری خود ایمنی مزمن است که می تواند منجر به التهاب و آسیب پوست ، مفاصل و اندام های داخلی شود.
اسپوندیلیت آنکیلوزان: بیماری که شامل التهاب ستون فقرات و مفاصل است و باعث سفتی و درد می شود.
درماتومیوزیت جوان: نوعی اختلال است که با التهاب و آسیب پوست و ماهیچه ها همراه است.
- اختلالات آلرژیک
اختلالات آلرژیک زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن در معرض واکنش بیش از حد آنتی ژن ها در محیط باشد. موادی که باعث بروز چنین حملاتی می شوند ، آلرژن نامیده می شوند. پاسخ ایمنی می تواند باعث علائمی مانند تورم ، آبریزش چشم و عطسه شود و حتی یک واکنش تهدید کننده به مرگ به نام آنافیلاکسی شود. داروهای موسوم به آنتی هیستامین ها می توانند بیشتر این علائم را تسکین دهند.
اختلالات آلرژیک شامل موارد زیر است:
آسم: یک اختلال تنفسی که می تواند باعث مشکلات تنفسی شود ، اغلب شامل یک واکنش آلرژیک توسط ریه ها است. اگر ریه ها نسبت به حساسیت های خاصی (مانند گرده ، کپک یا قارچ ، تارهای ریز مو حیوانات و گرد و غبار) بیش از حد حساس باشند ، ممکن است لوله های تنفسی باریک و متورم شوند و تنفس آن برای فرد سخت شود.
اگزما: که به عنوان درماتیت آتوپیک نیز شناخته می شود. اگرچه لزوماً ناشی از یک واکنش آلرژیک نیست ، اما اگزما اغلب در کودکان و نوجوانان مبتلا به آلرژی ، تب یونجه یا آسم اتفاق می افتد.
آلرژی: آلرژی های مختلفی می تواند در کودکان و نوجوانان تأثیر بگذارد. آلرژی محیطی (مثلاً گرد و غبار) ، آلرژی های فصلی (مانند تب یونجه) ، حساسیت به داروها (واکنش به داروهای خاص) ، آلرژی غذایی (مانند آجیل) و آلرژی به سموم (نیش زنبور) جز شایع ترین شرایطی است که معمولاً افراد به آن دچار می شوند.
- سرطان های سیستم ایمنی بدن
سرطان هنگامی اتفاق می افتد که سلولها از کنترل خارج می شوند. این می تواند شامل سلولهای سیستم ایمنی بدن هم باشد. لوسمی یا سرطان خون ، که شامل رشد غیر طبیعی گلبول سفید خون است .
سرطان لنفاوی که بافت لنفاوی را درگیر می کند و همچنین یکی از شایع ترین سرطان های دوران کودکی است. با درمانهای رایج، اغلب موارد هر دو نوع این سرطان ها در کودکان و نوجوانان قابل درمان هستند.
اگرچه معمولاً نمی توان از بروز اختلالات سیستم ایمنی جلوگیری کرد ، اما با آگاهی داشتن درباره وضعیت خود و همکاری نزدیک با پزشک ، می توانید سیستم ایمنی بدن خود را قوی تر کرده و با بیماری ها مبارزه کنید.
جهت تقویت سیستم ایمنی بدن می توانید از داروهای طبیعی که بصورت شربت یا کپسول فرآوری شده اند استفاده نمایید که شامل انواع ویتامین های مفید برای بدن هستند. از جمله این مکمل ها میتوان به شربت مولتی ویتارکس که توسط شرکت پارسیس رایا دارو تولید شده است اشاره کرد.